Neidio i'r cynnwys

Carreg Cadfan

Oddi ar Wicipedia
Carreg Cadfan
Mathheneb gofrestredig Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlCadfan Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirGwynedd Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau52.588°N 4.0853°W Edit this on Wikidata
Map

Carreg Cadfan yw'r enghraifft gyntaf o'r iaith Gymraeg sy'n dyddio o'r 7-9g.

Lleoliad

[golygu | golygu cod]
Arysgrif o ddechrau'r nawfed ganrif ar feddfaen yn Eglwys Sant Cadfan

Y tu mewn i Eglwys Sant Cadfan, Tywyn, Gwynedd (Cyfesurynnau OS: SH5881400954) ceir croes arysgrifiedig o'r enw Carreg Cadfan (weithiau Maen Cadfan). Arni y mae'r enghraifft gynharaf, yn ôl pob tebyg, o'r iaith Gymraeg. Ni ddylid cymysgu rhyngddi a'r garreg sy'n coffáu Cadfan ap Iago yn eglwys Llangadwaladr ym Môn.

Yn wreiddiol roedd y garreg dros 2.3m o uchder, ond mae bellach yn mesur 2.18m o uchder wrth 0.25m wrth 0.2m.[1]

Dyddiad

[golygu | golygu cod]

Fe'i dyddiwyd gan Ifor Williams i'r 8g[2] ac adlewyrchir y farn honno yn Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig.[3] Cynigir dyddiad rhwng y 7g a'r 9g ar Coflein, gwefan Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru.[4] Mae astudiaeth ddiweddar gan Patrick Sims-Williams yn dyddio Carreg Cadfan i tua dechrau'r 9g.[5]

Ystyr yr arysgrifiadau

[golygu | golygu cod]

Dyma ddehongliad Patrick Sims-Williams (sydd wedi ei seilio ar waith cynharach Ifor Williams) o'r prif arysgrifau ar y pedair ochr (A, B, C, a D):[5]

A. Tengrumui cimalted gu (reic) adgan
D. ant erunc du but marciau

'Tengrumwy wraig Addian (sy'n gorwedd yma) yn agos iawn i Bud a Meirchiaw.'

B. cun ben celen
C. tricet nitanam

'Cun wraig Celyn: erys poen a cholled.'

Ar y garreg hefyd y mae’r hyn a alwodd Ifor Williams yn ddau ‘olnod’. Ar ochr C darlleniad Williams yw:

mort
cicpe
tuar

Ei ddehongliad o hyn yw ‘mortcic petuar’ (‘cofeb pedwar’).

Ar ochr A darlleniad Williams yw:

mc
Ertri

Ei ddehongliad o hynny, ar sail cymharu ag olnod C, yw ‘m(ortci)c er tri’ (‘cofeb er tri’).[6]

Cysylltiadau llenyddol

[golygu | golygu cod]

Er ei phwysiced, cymharol ychydig o sylw a gafodd Carreg Cadfan gan lenorion Cymraeg. Mae'r eithriadau'n cynnwys y cerddi 'Cofebion Tywyn' gan Owain Owain[7] ac 'Y boen' gan Myrddin ap Dafydd.[8]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. Gwefan Coflein; adalwyd 20 Ebrill 2021
  2. Williams, Ifor (1972). The Beginnings of Welsh Poetry. University of Wales Press, tud. 25-40
  3. John Davies, Menna Baines, Nigel Jenkins a Peredur Lynch (gol.), Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 2008), tud. 2288
  4. "Gwefan Coflein; adalwyd 20 Medi 2012". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2012-09-20.
  5. 5.0 5.1 Sims-Williams, Patrick (2007). Studies on Celtic Languages before the Year 1000. CMCS, tud. 184-5
  6. Williams, Ifor (1972). The Beginnings of Welsh Poetry. University of Wales Press, tud. 37-40
  7. Owain Owain, 'Cofebion Tywyn', Y Faner, 7 April 1972.
  8. Myrddin ap Dafydd, Clawdd Cam (Llanrwst, 2003), t. 32.